ΔΗΜΟΦΙΛΕΙΣ ΟΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ, ΑΛΛΑ ΗΜΙΜΑΘΕΙΣ ΟΙ ΧΡΗΣΤΕΣ ΤΟΥΣ High tech χάντρες και καθρεφτάκια

Δημιουργείται ένα αγεφύρωτο χάσμα ανάμεσα στα άτομα που κατέχουν ουσιαστική επιστημονική γνώση και στα εκατομμύρια καταναλωτών που εντυπωσιάζονται από τα νέα κινητά και φιγουράρουν με το καινούργιο τους τάμπλετ...

Μήπως το κοινό έχει την ψευδαίσθηση ότι γνωρίζει περί επιστήμης και τεχνολογίας, ενώ στην ουσία ξέρει μόνο ό,τι γράφει πάνω το κουτί ή το φυλλάδιο του τεχνολογικού προϊόντος, χωρίς ουσιαστική γνώση των θεμελιακών επιστημονικών αρχών στις οποίες βασίζονται οι τεχνικές προδιαγραφές του;

Σε μiα εποχή όπου ο άνθρωπος εξερευνά το διάστημα για νέους πλανήτες, ξεκλειδώνει τα μυστικά των κυττάρων και κατανοεί τις φυσικές ιδιότητες μικροσκοπικών σωματιδίων, θα περίμενε κανείς ότι κοινωνικά φαινόμενα όπως η φτώχεια, η βία, ο ρατσισμός και η εκμετάλλευση θα είχαν ήδη εξαλειφθεί. Στις περισσότερες ταινίες επιστημονικής φαντασίας ή σε μυθιστορήματα, όπως αυτά του Ιουλίου Βερν, η επιστήμη και η τεχνολογία διευκολύνουν τη ζωή του ανθρώπου και, αφού αυτός εξασφαλίσει ένα ικανοποιητικό βιοτικό επίπεδο, τότε συνεχίζει τη μελέτη και την εξερεύνηση, για να επεκτείνει ακόμα περισσότερο τους ορίζοντές του.
Γιατί, όμως, στη δική μας πραγματικότητα η επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος δεν οδηγεί στην κοινωνική; Τα αίτια σίγουρα είναι πολλά και σύνθετα, γι' αυτό εδώ θα δούμε μόνο δύο απαράδεκτα οξύμωρα της εποχής, που ίσως εξηγούν έως έναν βαθμό το πώς οδηγηθήκαμε στην κατάσταση αυτή.
Η σημασία της επιστήμης
Το πρώτο οξύμωρο που παρατηρείται στην εποχή μας είναι το ότι, ενώ η αγορά έχει κατακλυστεί από νέους υπολογιστές, τάμπλετ και κινητά και οι περισσότεροι νέοι έχουν ήδη εξοικειωθεί με τις τεχνικές προδιαγραφές τους, τις διάφορες εφαρμογές τους και το Διαδίκτυο, τα μαθήματα των θετικών επιστημών θεωρούνται από τους περισσότερους μαθητές βαρετά και άχρηστα για τη ζωή τους μετά το Λύκειο. Δηλαδή, η εμπορεύσιμη δημοφιλής τεχνολογία (popular tech) είναι cool και must στις παρέες των νέων, ενώ ένα μάθημα Φυσικής για τον ηλεκτρισμό ή ένα ντοκιμαντέρ για τις εξελίξεις στην έρευνα του κέντρου CERN είναι άκρως βαρετό και κατάλληλο μόνο για σπασικλάκια;
Μήπως το κοινό έχει την ψευδαίσθηση ότι γνωρίζει περί επιστήμης και τεχνολογίας, ενώ στην ουσία ξέρει μόνο ό,τι γράφει πάνω το κουτί ή το φυλλάδιο του τεχνολογικού προϊόντος, χωρίς ουσιαστική γνώση των θεμελιακών επιστημονικών αρχών στις οποίες βασίζονται οι τεχνικές προδιαγραφές του; Μήπως τα σύγχρονα gadgets δεν είναι παρά χάντρες και καθρεφτάκια για τους ημιμαθείς «ιθαγενείς» καταναλωτές;
Το ίδιο ισχύει και για τις βιολογικές επιστήμες. Ανθρωποι που αγνοούν βασικές αρχές της Βιολογίας, πέφτουν εύκολα θύματα των διαφόρων διαφημίσεων και αγοράζουν μαζικά διατροφικά συμπληρώματα ή αντιγηραντικές κρέμες, που ίσως να μη χρειάζονται. Σε αυτό βοηθούν και οι πρόσφατες αποφάσεις του υπουργείου Παιδείας για το μάθημα τις Βιολογίας στο Λύκειο, του οποίου οι ώρες διδασκαλίας έχουν μειωθεί σημαντικά σε σχέση με παλαιότερα.
Με τον τρόπο αυτό, δημιουργείται ένα αγεφύρωτο χάσμα ανάμεσα στα άτομα που κατέχουν ουσιαστική επιστημονική γνώση και στα εκατομμύρια καταναλωτών που εντυπωσιάζονται από τα νέα κινητά και φιγουράρουν με το καινούργιο τους τάμπλετ. Η κατάσταση αυτή διατηρείται από τα mainstream ΜΜΕ και το κυρίαρχο lifestyle που αποφεύγουν να ασχοληθούν με ό,τι είναι δύσκολο και δεν «πουλάει» στο κοινό, το οποίο δεν θέλουν να «ζαλίζουν με δυσνόητες λεπτομέρειες που δεν αφορούν κανέναν».
Το κλίμα αυτό προσπαθούν να αναστρέψουν πολλοί ένθερμοι δάσκαλοι και επιστήμονες, μουσεία, επιστημονικοί σύλλογοι (με ημερίδες και άλλες εκδηλώσεις), προοδευτικές εφημερίδες και περιοδικά, με σκοπό να «επικοινωνήσουν» την επιστήμη στην κοινή γνώμη με απλά λόγια και διαδραστικούς τρόπους. Ομως στην τηλεόραση, το ισχυρότερο των ΜΜΕ, δεν έχουμε δει ακόμα εκπομπές ή ντοκιμαντέρ στα μεγάλα ιδιωτικά κανάλια, που να υπηρετούν τον ίδιο σκοπό. Και το κλείσιμο της ΕΡΤ δεν μας επιτρέπει να ελπίζουμε ότι θα αλλάξει σύντομα αυτή η κατάσταση.
Το δεύτερο οξύμωρο της εποχής, όσον αφορά την επιστήμη και την τεχνολογία, είναι το ότι, ενώ όλοι μιλούν για τη ραγδαία ανάπτυξή τους, ο χώρος της έρευνας αιμορραγεί τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό (σε μικρότερο ίσως βαθμό).
Η υποχρηματοδότηση των πανεπιστημίων και των ερευνητικών κέντρων, οι χαμηλοί μισθοί και τα καταπατημένα εργασιακά δικαιώματα των ερευνητών κάνουν εξαιρετικά δύσκολη τη συνέχιση του έργου τους, οδηγώντας τους είτε στη μετανάστευση είτε σε αλλαγή καριέρας.
Τα πρόσφατα τηλεοπτικά ρεπορτάζ για τη μοριακή βιολόγο που γύρισε στο χωριό και μαζεύει ελιές ή τον φυσικό που εκτρέφει ζώα στη Θράκη, μπορεί να προβάλλονται ως παραδείγματα επιχειρηματικότητας για άνεργους νέους πτυχιούχους, όμως παράλληλα περιγράφουν την πληγή στο χώρο των θετικών επιστημών, εξαιτίας της οποίας καταρτισμένοι επιστήμονες που θα μπορούσαν να αποτελέσουν εξαιρετικά χρήσιμο ανθρώπινο κεφάλαιο για τη χώρα, εγκαταλείπουν το επάγγελμα για το οποίο έχουν κοπιάσει.
Ερευνα χωρίς εξαρτήσεις
Επίσης, σημαντικό είναι το από πού προέρχεται η χρηματοδότηση της έρευνας. Στο εξωτερικό, τέτοια χρηματοδότηση μπορεί να προέρχεται από ιδιωτικές εταιρείες, φιλανθρωπικά ιδρύματα ή ακόμα και από τις ένοπλες δυνάμεις, που ίσως θέτουν περιορισμούς ή ασκούν επιρροή στην πορεία της έρευνας και στα αποτελέσματά της. Επομένως, η έρευνα πρέπει όχι μόνο να χρηματοδοτείται καλά, αλλά και να χρηματοδοτείται από πηγές που δεν επηρεάζουν την αντικειμενικότητά της.
Το πρώτο οξύμωρο δεν είναι άσχετο με το δεύτερο. Αν η κοινή γνώμη δεν συνειδητοποιήσει την αξία της ουσιαστικής επιστημονικής γνώσης, αν δεν εμπλακεί με τον μυστηριώδη και δυσνόητο χώρο της έρευνας, συμμετέχοντας σε συνέδρια, ημερίδες και διαβάζοντας επιστημονικά περιοδικά ή τουλάχιστον εκλαϊκευμένα επιστημονικά άρθρα σε εφημερίδες και έγκυρες ιστοσελίδες (science digest), τότε πώς θα εγκρίνει και πώς θα ζητήσει τη μεγαλύτερη κρατική ή ευρωπαϊκή χρηματοδότηση της επιστημονικής έρευνας και τη διατήρηση της αντικειμενικότητάς της;
Οταν αυτά επιτευχθούν σε ικανοποιητικό βαθμό και οι πολίτες αποκτήσουν ξεκάθαρη και κριτική σκέψη, τότε αρχικά τα κρούσματα βίας και ρατσισμού θα μειωθούν και οι άνθρωποι θα είναι σε θέση να παλέψουν πιο αποτελεσματικά για την εξάλειψη της φτώχειας και της εκμετάλλευσης.